Dokter moet immuunsysteem kennen

Immunologie wordt steeds belangrijker in de geneeskunde, omdat het niet alleen een rol speelt bij reuma, allergie, auto-immuunziekten, maar ook bij de behandeling van uiteenlopende vormen van kanker, hart- en vaatziekten, nierziekten en schildklierafwijkingen.

“Geen dokter kan meer zonder kennis van het immuunsysteem”, zegt professor Ron Derksen van het UMC Utrecht. Hij sprak op dinsdag 8 april zijn oratie uit.

Van de geneeskunde-nobelprijzen zijn er de afgelopen vijftig jaar maar liefst acht naar immmunologische doorbraken gegaan. Het geeft aan dat het vakgebied enorm in ontwikkeling is. “We weten heel veel meer dan vijftig jaar geleden, maar tegelijk is het ook duidelijk dat we nog heel veel niet weten. Het is geweldig wat er nog aan gaat komen.”

De behandeling van de autoimmuunziekte reuma is dankzij de uitkomsten van immunologisch onderzoek de afgelopen decennia enorm verbeterd. Reumapatiënten met ernstig beschadigde gewrichten zijn een zeldzaamheid geworden. Voor reuma weken lang opgenomen worden in het ziekenhuis is al lang niet meer nodig. Nieuwe medicijnen, betere behandelingen hebben reuma een veel beter hanteerbare ziekte gemaakt.

Een complex punt is de prijs van nieuwe, ‘biologische’ medicijnen. Deze nieuwe categorie medicijnen werkt heel gericht tegen bijvoorbeeld eiwitten die bij reuma en andere immunologische aandoeningen een ziekmakende rol hebben. Maar behandeling met deze medicijnen is heel veel duurder dan die met de traditionele ‘chemische’ medicijnen. Het gebruik van de effectieve TNF-alfa-remmers bij reuma kosten de samenleving honderden miljoenen euro’s per jaar.

Meer onderzoek naar deze oude middelen

“Ik denk dat we kansen laten liggen als we niet investeren in beter en slimmer gebruik van de oude medicijnen”, zegt Derksen. “Denk aan methotroxaat of cyclofosfamide. Het zijn middelen die we al heel lang gebruiken, die relatief veilig en effectief zijn, maar waarvan we niet precies weten hóe ze werken. Dat komt vooral doordat in de tijd dat deze middelen hun waarde in de praktijk lieten zien, onze kennis over de werking van het immuunsysteem nog maar heel beperkt was in vergelijking tot nu. Ik denk dat meer onderzoek naar deze oude middelen een nog beter gebruik ervan en wellicht ook nieuwe toepassingen op zou kunnen leveren. Maar dat is in elk geval voor de farmaceutische industrie niet interessant, omdat de patenten op dergelijke middelen verlopen zijn.”

In Nederland zijn momenteel 30 internist- klinischimmunologen werkzaam. Het UMC Utrecht is een van de vier academische ziekenhuizen waar internisten in dit aandachtsgebied opgeleid kunnen worden. Het aandachtsgebied klinische immunologie is sinds 2005 erkend door de Nederlandse Internisten Vereniging.

In het onderzoeksprogramma Infection & Immunity van het UMC Utrecht is een hoofddoel het versterken van de samenwerking tussen medisch specialisten die patienten met immuungemedieerde aandoeningen begeleiden en onderzoekers die in het laboratorium fundamenteel onderzoek doen op het gebied van de immunologie. “De missie is het optimaliseren van translationeel onderzoek . Bevindingen uit het lab moeten echt nuttig worden voor patiënten en vragen die opkomen vanuit de patiëntenzorg moeten vertaald kunnen worden naar onderzoek dat in het laboratorium wordt gedaan. In het UMC Utrecht is al het immunologisch onderzoek ondergebracht in het nieuwe Laboratorium voor Translationele Immunologie. We brengen artsen en onderzoekers onder andere via maandelijkse conferenties bij elkaar om de samenwerking te stimuleren.”

Bron: UMC Utrecht